Geçen yazıda Duyguları kabaca “kızgınlık” (anger), “üzüntü” (sadness), “mutluluk” (happiness), “korku” (fear), “kıskanma ve imrenme” (jealousy and envy), “utanç ve suç” (shame and guilt) ve “intihara yönelim” (suicidal urge) diye gruplara ayırdımdı. Her bir duygu grubunu da zayıf, ruhsal durum ve yoğun diye üç seviyede anlattımdı. Bu sınıflandırmayı Karla McLaren’in Art of Empathy kitabından öğrendim, ama internette onlarca farklı sınıflandırma var.
Duyguya isim vermek önemli. Çünkü duygular, eylem gerektiren nörolojik programlar. Duygunun tanımı bu. Eğer duygunun gerektirdiği eylemi yerine getirirsen, duygu geri çekiliyor. Getirmezsen, duygu seni tüketmeye devam ediyor.
Peki “duygunun gerektirdiği eylem” ne demek?
Bunun için duyguların anlam ve işlevine bakalım biraz.
Kızgınlık
Kızgınlık duygusu, onurumuzu ve görüşlerimizi koruyor. Sınırlarımız aşıldığında bizi uyarıyor.
Kızdığında, kendine şu soruları sor: Neyin korunması gerekiyor? Neyin yerine konması gerekiyor?
Bu şeyi tespit ettiğinde, eyleminin o şeyi korumanı veya yerine koymanı sağlamasına dikkat et. Yoğun kızgınlık duyguları yaşadığımızda korunacak şeye değil bizzat kendimize odaklanıyoruz ve genel anlamda sınırlarımızı çizecek ve onurumuzu yeniden inşa edecek şeyler yapıyoruz. Bu odak, kızgınlığımızı azaltacağına arttırıyor, çünkü neyin bizi tetiklediğini ve neyin öfkemizi beslediğini görmez oluyoruz. Yukarıdaki iki soruyla öfkemizden daha rahat faydalanabiliriz.
Üzüntü
Üzüntü duyguları kişiliğimizin temellerine inmemize ve rahatlamamıza yardımcı oluyorlar.
Kendini üzgün hissettiğinde, şu soruları sor: Neyin serbest bırakılması lazım? Neyin canlandırılması lazım?
Böylece üzüntünün kökenindeki tıkanıklığı görebilir ve onu neyin çözeceğine odaklanabilirsin.
Mutluluk
Mutluluk duygularının iki işlevi olabilir: yeni olanaklara bakma (umut, merak, vb.) ve özgüven (başarı hissi, tatmin, zevk, vb.)
Mutlu hissettiğinde, kutlama yapmayı unutma.
Korku
Korku duyguları sezgilerimize ve içgüdülerimize dayanıyorlar ve bizi hemen eyleme geçmeye yöneltiyorlar. Bize kararlılık, zindelik ve netlik sağlıyorlar.
Korktuğunu hissettiğinde, soru basit: Ne yapılması gerekiyor?
Bununla ilişkili olarak, kaygı ve endişe duyguları var. Bunlar bizim odaklanmamızı ve elimizdeki işleri bitirmemizi sağlıyorlar. İçinde bulunduğumuz durumun bilincine varmamızı ve ileri görüşlü olmamızı sağlıyorlar.
Endişeli veya kaygılı olduğunda, şu soruları sor: Neyin gerçekten yapılması gerekiyor?
Kıskanma ve İmrenme
Ben çok ileri yaşımda bu iki sözcük arasındaki farkı öğrendim. İmrenme, başkasında olan bir şeyi istemen durumundaki his. Kıskanma, başkasının sende olan bir şeyi istemesi durumundaki his.
Bu duygular ilişkilerimizi ve etkileşimlerimizi yönetmemize yardımcı oluyorlar. Kıskanma güvenlik, bağlantı ve taahhütlerimize odaklanıyor. İmrenme ise, adalet ve tanınma ihtiyaçlarımıza hitap ediyor.
Kıskançlık hissettiğinde şunu sor: Tam olarak neye ihanet edildi? Neyin iyileşmeye ihtiyacı var?
İmrenme hissettiğinde şunu sor: Tam olarak neye ihanet edildi? Neyin düzeltilmesi lazım?
Bu sorular – kızgınlıkta olduğu gibi – bizi kişilerden ziyade şeylere yöneltiyorlar. Böylece karşımızdaki kişiyle birlikte sorunumuzu çözebilir ve bu duyguların geri çekilmesini sağlayabiliriz.
Utanç ve Suç
Utanç ve suçluluk duyguları, kişisel bütünlüğümüzü yeniden kurmamıza yardımcı oluyorlar. Kendimize olan saygımızı koruyorlar.
Bu duyguları hissettiğinde, kendine şunları sor: Neye zarar verildi? Neyin onarılması gerekiyor?
Eylem adamı olmak ne demek?
Erkekler daha çok eylem odaklılar ya hani. Bunda, eylemden ne anladığımızın önemli bir rolü var. Eylemden genellikle anladığımız, başka insanlarca gözlemlenebilir, acil hareket odaklı şeyler.
Bak mesela korku, utanç ve mutluluk duygularındaki sorulara. Yanıtlar çoğunlukla bu dediğim türden eylemler. Böyle olunca da erkekler bu duygulara daha iyi yanıt verebiliyorlar.
Kadınların daha duygusal olması ne demek?
Şimdi de kızgınlık, üzüntü ve kıskanma duygularındaki sorulara bak. Bu sorular, kişinin hemen harekete geçmemesini gerektiren, biraz derinlemesine düşünme gerektiren şeyler.
Ayrıca bu soruların yanıtı olan eylemler de öyle rahatlıkla görülebilir şeyler değil. Mesela utandığında, hemen bir şaka falan yapıp normale dönmek istersin, ama kıskandığında ihtiyacın olan şey, karşındaki kişinin sana durumu düzgünce anlatması. Şaka yaptığındaki eylemi ben rahatlıkla görebilirim. Ama eğer eylemin birini dinlemekse, ben muhtemelen senden çok konuşanın eylemini fark ederim. Buradaki dinleme eylemini görmediğimiz için de, kadınların daha duygusal oldukları ve erkeklerin daha eylem odaklı olduklarını düşünüyoruz.
Erkeklerin daha az duygusal olmasından benim anladığım, erkeklerin duygularla doğrudan muhatap olmamaları. Eğer duygunun gerektirdiği eylemi kolaylıkla görebiliyorlarsa, duygunun üzerinden atlayıp eyleme geçebiliyoruz. Eğer duygunun kendisiyle haşır neşir olup eylemi keşfetmek gerekiyorsa, sanki o duygu yokmuş gibi davranıyoruz.
Ama aslında bu ayrım gerçek değil. Duygular ve eylemler arasında bir denklik var. Bazı duygularla yakın ilişki kurmadığımızda, o duyguların gerektirdiği eyleme geçmiyoruz ve böylece o duygu başımıza kakılıp kalıyor. “Duygulara değil eylemlere odaklanmak” diye bir şey yok. Yani, nörolojik olarak böyle bir seçenek yok.
Enteresan değil mi?
Ben bunu fark ettiğimde çok şaşırdım.
