Aşırı hava olayları son on yılda ikiye katlandı.

Sıcak veya nemli havanın bulundukları bölgelerde haftalarca hapis kalması olayları artıyor ve sık sıcak hava dalgalarını ve sel baskınlarını tetikliyor.

[Bu yazı, Guardian’da 11 Ağustos 2014 tarihinde Damian Carrington imzasıyla yayınlanan “Extreme weather becoming more common, study says” başlıklı makalenin çevirisidir. Bu çeviriyi, “Herkes gider Mersin’e, biz gideriz tersine” başlıklı küresel iklim değişimi dosyası kapsamında yayınladık.]

Yağmur suları şehir merkezine akarken bir yaya çöp tenekesine tutunuyor. ABD’nin New Mexico eyaletindeki Albuquerque şehri, 1 Ağustos 2014. Şiddetli yağışlar bu ayın başında su baskınlarına ve yolların tıkanmasına yol açtı. Fotoğraf: Roberto E. Rosales/AP

Şu anda ABD’nin batısını kavuran sıcaklar ve 2010’da Pakistan’ı yerle bir eden su baskınları gibi aşırı hava olayları, yeni bir bilimsel araştırmanın gösterdiği üzere, çok daha sıklaşıyor.

Çalışma, “tıkanıklık modeli” adı verilen, sıcak veya nemli havanın bulundukları bölgelerde haftalarca hapis kalmasıyla sıcak hava dalgalarına ve sellere sebep olması olgusunun geçtiğimiz yaz mevsimlerinde iki katından da fazla arttığını gösteriyor. Bu yeni araştırma, ayrıca, iklim değişimi ile İngiltere’de geçen sene su baskınlarının damgasının vurduğu kış arasında bir bağlantı kurabilir.

2000 yılından beri “fevkalade miktarda yaz mevsimi aşırılığı görülmesi ve bunlardan bazılarının topluma büyük çapta zarar vermesi” Almanya’daki iklim bilimcilerin dikkatini çekti. Bunun üzerine orta enlemlerde, yüksek-seviye jet akımı rüzgârlarındaki devasa kıvrımları incelediler. Uydulardan, gemilerden, meteoroloji istasyonlarından ve meteoroloji balonlarından toplanan 35 yıllık rüzgâr verilerini analiz ettiler. Bu kıvrımlar yavaşladığında ortaya çıkan tıkanıklık modellerinin son dönemlerde çok daha sık gerçekleştiğini buldular.

“2000 yılından beri bu gibi olaylarda bir kümelenme gördük. Bu yüksek-enlem dalgalar yarı-durağan hale gelince, yüzeyde daha fazla aşırı hava olayları görülüyor.” diyor Potsdam Institute for Climate Impact Research’ten (Potsdam İklim Etki Araştırmaları Enstitüsü) Dr. Dim Coumou. “Sıcak aşırılıklarında bu özellikle dikkat çekiyor.” Yoğun sıcak hava dalgaları 2010’da Rusya’da 50 bin kişinin ölümüne ve buğday hasadının mahvolmasına, 2003’te ise Batı Avrupa’da 30 bin ölüme yol açtı. Bu iki durumda, tıkanıklık modeli sebebiyle gerçekleşiyor. Hükümetler arası İklim Değişimi Paneli (IPCC – Intergovernmental Panel on Climate Change) 2011 yılında, küre ısındıkça aşırı hava olaylarının sıklaşacağını ve hem sıcak hava dalgalarına hem de şiddetli fırtınalara yol açacağını belirtmişti.

Bir Rusyalı, 4 Ağustos 2010 tarihinde Dolginino köyü yakınlarındaki yangını durdurmaya çalışıyor. Rusya’nın onlarca yıldır görülmemiş sıcak hava dalgası hiç merhamet göstermezken, yetkililer en az 50 cana mal olan bu ulusal felakette yüzlerce itfaiyecinin mücadele ettiğini belirtti. Fotoğraf: Artyom Korotayev/AFP/Getty Images

Proceedings of the National Academies of Science (PNAS) dergisinde yayınlanan makaleye göre, tıkanıklık modellerindeki artışla, Kuzey Kutbu’ndan iklim değişiminin getirdiği fazladan ısıyla yakın bir korelasyon var. Coumou ve çalışma arkadaşları, bu iki olgu arasında nedensellik bağı olduğunu düşünmek için fiziksel sebepler olduğunu, çünkü jet akımlarının kutuplar ve ekvator arasındaki sıcaklık farkı tarafından yönetildiğini savunuyorlar. Kuzey Kutbu alçak enlemlerden daha hızlı ısındığı için sıcaklık farkı azalıyor, bu da jet akımlarına ve onun Rossby dalgaları denen kıvrımlarına daha az enerji sağlıyor.

İngiltere’de Reading Üniversitesi’nden iklim bilimci Prof. Ted Shepherd, her ne kadar çalışmada yer almamışsa da, tıkanıklık modelleri ile aşırı hava olayları arasındaki bağlantının çok iyi biçimde kurulduğunu söyledi. Ayrıca, bu yeni çalışmada gösterilen sıklık artışının, iklim değişiminin (gezegenin sürekli ısınmasının yanında) hava olaylarında ani ve şiddetli değişikliklere yol açabileceğini ifade ettiğini ekledi. “Sirkülasyon değişimlerinin doğrusal olmayan birçok etkisi olabilir. Bir süre boyunca hiçbir şeye yol açmayıp, birden düzen değişikliğine sebep olabilirler.”

Shepherd, Kuzey Kutbu’ndaki ısınmayı tıkanıklık olaylarındaki artışla bağlamanın bu aşamada “biraz spekülatif” olduğunu, çünkü kutuplar ve ekvator arasındaki sıcaklık farkının yazdan ziyade kışın önem kazandığını söyledi. Ancak bunun yanında İngiltere’de art arda gelen fırtınalarla birlikte 250 yılın en yağışlı kış mevsiminin yaşanmasını, tıkanıklık modellerinin aşırı hava olaylarına yol açmasının “çok iyi bir örneği” olduğunı ifade etti. “Jet akımı uzun süre aynı konumda hapsolunca İngiltere üzerinden bir seri fırtına geçti.” dedi.

Moorland’daki Northmoor Green kentindeki sel baskınında neredeyse tüm yerel halk tahliye edildi. Somerset, İngiltere. 10 Şubat 2014. Fotoğraf: David Levene, The Guardian.

Coumou araştırmasının yaz mevsiminde sıklaşan tıkanıklık modelleriyle Kuzey Kutbu’ndaki ısınma arasında korelasyon gösterdiğini (yani nedensellik göstermediğini) kabul etti. “Nedensellik göstermek için bilgisayar modeli çalışmalarına gerek var, ama mevcut iklim modellerinin bu etkileri yakalayıp yakalayamayacağı da şüpheli.” dedi.

Oxford Üniversitesi’nden Prof. Tim Palmer, 2013 yılında PNAS’ta yayınlanan bir makalesinde, tıkanıklık modellerindeki değişimleri anlamanın, aşırı hava olaylarını ve dolayısıyla da iklim değişiminin topluma en kötü etkilerini anlamak için kilit olabileceğini yazdı. Ancak bunun için iklim modellerinin 1 kilometre ölçeğine kadar inebilmesi gerektiğini söyledi. “Şu anda ulusal iklim enstitülerindeki yüksek-performans bilişim kabiliyeti, bırakın 1 km’yi, 20’km çözünürlükte iklim simülasyonunu sağlayamıyor.” dedi. “Hükümetlerin iklim öngörüsü araştırmalarına en azından Higgs bozonu için harcadıkları parayı ayıracakları günü bekliyorum.”