Türkiye’de özellikle Internet haberciliği ve yazılı-görsel basına uygulanan son dönem sansürleri dikkate alındığında, web sitelerinin veya içeriklerin sansürlenmesi yanında bu web sitelere veya içereklere başlatılan bir değersizleştirme kampanyası da dikkati çekmektedir. AKP’nin özellikle totaliter bir rejime kayıyor oluşu da dikkati alında bu kavramın açıklanması ile yaşanan sansürlere ve değersizleştirme çalışmalarına bir ışık tutulabilir.
Totaliteryanizm, genellikle her alana nüfuz eden bir ideolojik manipülasyona ve açık bir terör ve zorbalığa dayalı olarak tesis edilen, her şeyi kapsayıcı bir siyasî yönetim sistemidir. Totaliteryanizm, bireysel ve sosyal hayatın her boyutunu politize ederek “total ikditar”ı amaçlar. Bununla birlikte, totaliter rejimlerde dikkati çeken iki husus aşağıdadır [1]:
- Genellikle her şeye muktedir bir lider tarafından yönetilen tek-parti devleti.
- Kitle iletişim araçlarının tekeli.
Türkiye, son 13 yıldır tek parti (AKP) iktidarlığında ve bu parti de tek bir lider (Tayyip Erdoğan) tarafından yönetilmektedir. Bireysel ve sosyal hayatın tamamına hükmetme amacıyla kürtajdan, alkollü içeceklere, inanç sistemlerinden bireyin gizliliğine, yazılı ve görsel basından edebi içeriklere kadar birçok alanda baskı kurmaya çalışılmış ve bu söylemler aynı lider tarafından büyük bir kısmı kendi kontrolünde olan kitle iletişim araçlarıyla iletilmiştir. AKP, kendilerini konumlandırdıkları muhafazakâr demokratlık ile muhafaza etme arzusunu yerine getirmek ve bunun için bireylere sosyal ve tarihsel bir aidiyet hissi vererek bir istikrar geliştirmiş ve tüm bunları da topluma bir hayat görüşü olarak aktarmayı tercih etmiştir. Diğer taraftan, karşısına sürekli bol komplo içerikli anti karakterler yaratmış, toplumun belirli bir kısmını muhafazakârlık temasında birleştirmiş ve birlik yoluyla güçlülük inancını yaymıştır. Bu açılardan bakıldığında, AKP için birey hiçbir şeydir. Bireysel kimliği bu topluluk tarafından absorbe edilmeli ve bu topluluğa ait olmalıdır. Kendini ideal, ödev, şeref ve feda etme duygusuyla güdülenen, sosyal ve tarihsel aidiyet etrafında birleşmiş birey, hayatını bu uğurda feda etmeye ve liderine sorgusuz sualsiz bağlı olmaya adamalıdır. Özellikle, Tayyip Erdoğan’ın yapmış olduğu konuşmalarda zorla dayatmaya çalıştığı ahlak anlayışını “Bunlar bizim hayat görüşümüzdür.” diyerek kendisine bağlı olan topluluğun aidiyet hissini pekiştirmektedir [2].
Tüm bunlar, AKP’nin giderek totaliter bir rejime kayması da dikkate alındığında, yazılı-görsel basın ve Internet haberciliğinin sansür dinamikleri açısından bir değerlendirmesi aşağıdadır:
- Sansürlenen içeriklerin (websitelerin vd.) yalanla, iftirayla, suçlayarak, manipüle ederek vb. değersizleştirilmesi.
Bu, sadece sansürlenen belirli bir içeriğin değersizleştirilmesi değil, aynı zamanda bunu yayınlayan kurumun da değersizleştirilmesini içermektedir. Örneğin, Zergele Köyü’nde yaşananlar, sansürlenen Özgür Gündem haberinin değersizleştirilme çalışması ve tweet aşağıdadır (Soldaki Özgür Gündem manşeti, sağdaki sahte haber) [3]:
Şimdi bu Özgür Gündem'e hiçbir müeyyide uygulanmayacak mı?
Kimse kınamayacak mı?
İşlediği suç yanına kâr mı kalacak? pic.twitter.com/HCb8x9VKNe— İzzet Yasar (@yasaryzzet) August 2, 2015
Bir başka değersizleştirme çalışması aşağıdadır (Soldaki sahte, sağdaki ise gerçek habere ait görsel.)
- İktidara ait ve yakın iletişim kanalları (yazılı, görsel, Internet) kullanılarak değersizleştirme yapılan sansürün ve içeriğinin sanki adaletin tecelli ettiğini gösterir gibi bu topluluğa aktarılması.
MİT tırları görüntüleri ve haberi için sansür gelmesi, sonrasında Can Dündar ve Cumhuriyet Gazetesi için soruşturma açılması [4] ve, iktidara yakın Star Gazetesi yazarı Cem Küçük’ün bu haberin vatana ihanet olduğunu belirtmesi [5] örnek olarak gösterilebilir. Özellikle, haberin doğruluğu veya yanlışlığı bir yana, bu topluluğun birleştiği ana nokta bunun bir “vatana ihanet” olmasıdır.
Bir diğer örnek ise Star Gazetesi’nin 09 Ağustos 2015 manşetidir.
- Değersizleştirilen ve sansürlenen içeriklerin (veya websitelerin vd.) bu topluluk tarafından –özellikle sosyal medyada– yeniden yorumlanmasının sağlanması.
Bununla birlikte, 09 Ağustos 2015 itibariyle Türkiye’den erişime engellenen (sansürlenen ve içerik itibariyle haber sitesi olarak sınıflandırılan) haber siteleri aşağıda bulunmaktadır [6]:
- Ajansa Nûçeyan a Firate: anfajans.com
- BestaNûçe ANF ve DİHA Haberleri: bestanuce3.com, bestanuce4.com
- Dağ Medya: dagmedya.net
- Devrimci Haber: devrimcihaber.com
- Bitlis Aktüel: bitlisaktuel.com
- Denge Azad: dengeazad.com
- Güncel Yorum: guncelyorum-canadil.blogspot.com.tr
- Ajansa Nûçeyan a Dicleye: dihanews.net
- Türkistan İslam Bülteni: turkistanbulteni.com
- Ümmet-i İslam: ummetislam.net
- Newededersim: newededersim.com
- Haber Dersim: rojamunzur.com
- Ajansa Kurdî: haberajansakurdi.com
- Halkınsesi TV: halkinsesitv-2.blogspot.gr
- Amed Times: amedtimes.com
- Kurdistan Haber Postası: kurdistanhaberpostasi.blogspot.com.tr
- Med Nûçe: mednuce.com
- Öteki Haber: otekihaber.blogspot.com.tr
- Peyama Azadî: peyamaazadi.com
- Etkin Haber Ajansı: etha.com.tr
- Xqw News: xqwnews.com (Sunucu erişimi yok.)
- Ajansa Nûçeyen Kurdî Haber: ajansakurdi.net
- Ajansa Nûçeyan Fırate: ajansanucayanfirate.com (Sunucu erişimi yok.)
- Ajansa Nûçeyan a Firate: anfturkce.net
- Ajansa Nûçeyan a Firate: anf.com (Site yapım aşamasında.)
- Avaşîn: avasinweb.com
- Avesta Kurd: avestakurd.net
- Avrupa Halkın Sesi: avrupahalkinsesi.com (Sunucu erişimi yok.)
- Azadiya Welat: azadiyawelat.net (Site yapım aşamasında.)
- Azady: azady.nl
- BasNews: basnews.com
- Besta Nûçe: bestanuce.org, bestanuce1.com
- Ajansa Nûçeyan a Firate: firatnews.com
- Anha: hawarnews.com
- Ajansa Kurdî: ku.ajansakurdi.com
- Kurdinfo Platform: kurdinfo.com
- Cizre Postası: cizrepostasi.com
- Dicle Fırat Haber Ajansı: diclefirathaber.com
- Ajansa Nûçeyan a Dicleye: diclehaber.com
- Kurdish Question: kurdishquestion.com
- Kurdistan Aktuel: kurdistan-aktuel.org, kurdistanaktuel.com
- Navenda Lekolinen: lekolin.net, lekolin.org
- Gelawej: m.gelawej.net
- Kurdistan Media: kurdistanmedia.com
- The Kurdistan Tribune: kurdistantribune.com
- Kurdiu: kurdiu.org
- Rojeva Kurdistan: rojevakurdistan.org
- Rojhelat: rojhelat.info
- Rojname: rojname.com
- Rojnews: rojnews.net
- Rûdaw: rudaw.net
- Sendika: sendika.org
- Sendika: sendika.tv
- American Kurdish Information Network: kurdistan.org
- Kurdistan Post: kurdistan-post.eu
- Kurdistan Haber Portalı: kurdistan24.info (Site yapım aşamasında.)
- Maverahaber: maverahaber.net (Alan adı durdurulmuş.)
- Özgür Gündem: ozgur-gundem.com
- Pirtûkxane: pirtukxane.org
- Rast Haber: rasthaber.net
- Rojaciwan: rojaciwan.com
- Serokatî: rojbas1.wordpress.com, rojbas2.wordpress.com
- The Sham News: theshamnews.com
- Risgari Online tr.rizgari.com
- Ümmet-i İslam ummetislam.info
- Xendan: xendan.org
- Yeni Demokratik Gençlik: yenidemokratgenclik.net, ydg-online.com
- Yeni Özgür Politika: yeniozgurpolitika.info, yeniozgurpolitika.org
- Ypg News: ypgnews.blogspot.com
- Yüksekova Haber: yuksekovahaber.com
- Inca News: incanews.com
Dikkati çektiği üzere sansürlenen web sitelerinin ve içeriklerin büyük bir çoğunluğu –neredeyse tamamı– Sol/Kürt Basın ağırlıklıdır. Diğer taraftan, bu web sitelere uygulanan sansürde ilk olarak içeriklerin -veya doğrudan web sitelerin- değersizleştirilmesi –sosyal medya ağırlıklı olarak– (terörizm, yalan habercilik vb.) yoluna gidilmiştir. Değersizleştirilen web siteleri ve içerikler, sosyal medya üzerinde iktidara yakın bireyler veya iktidar kontrolü altında hesaplar üzerinden paylaşılarak topluluğu tarafından yeniden yorumlanması sağlanmıştır [7]. Buradaki en önemli noktalardan biri, içerik sansür için gerekçe olsun veya olmasın, değersizleştirme üzerinden web siteye uygulanan sansür için bir altyapı oluşturmakta ve haklı bir gerekçe gibi sunulmaktadır. Topluluk da -sözde haklı olan- bu gerekçeleri onayladığında, sansür için gösterilen tepkiler savunulması zor bir tarafa çekildiği görülmektedir. Böylece, sansüre karşı gösterilen tepkiler sanki bir yanlış savunuluyor algısı yaratmaktadır.
Sonuç olarak, sansür dinamikleri çok çeşitli ve içeriklere göre şekillenebilirler fakat, genel itibariyle çok da farklılaşmayacaklardır. Burada önemli olan değersizleştirmeye karşı etkili yolların bulunması [8] ve bunların en hızlı bir şekilde kullanılmasıdır. Çünkü, değersizleştirme sonrasında bireyler kendilerini sanki yanlış bir şeyi savunuyor algısında bulabilirler. Diğer taraftan, hem bu algının değiştirilmesi hem de değersizleştirilen içeriğin tekrar doğrulanması ve paylaşılması süreci de giderek uzayacak ve daha yorucu bir hal alacaktır. Ayrıca, özellikle başa gelmeden tepki gösterilmesi ve başkalarının da haklarının savunulması değersizleştirmeyi kıracak etkili yollardan bir tanesidir.
[1] Heywood, A. 2014. Politics 3rd Edition, Palgrawe Macmillan.
[2] Doğrulama için kaynak gereklidir.
[3] Anonim
[4] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/287703/Silahlari_MiT_tasidi__sorusturma_Cumhuriyet_e_acildi.html#
[5] http://www.milatgazetesi.com/can-dundar-vatana-ihanet-etti/70128/
[6] http://engelliweb.com
[7] https://twitter.com/yasaryzzet/status/627856204241502208
[8] Eleştiri ve önerilere açığım.